Zakaz retroaktywności prawa wyrażany jest łacińską paremią: lex retro non agit, a sentencja ta na pierwszy rzut oka brzmi jasno i nie wymaga zbędnego komentarza. Jest to wniosek pobieżny, który nie skupia się na istocie rzeczy, a co za tym idzie, wymaga rozszerzenia. Zapraszam.

Nieretroakcja jako niedziałanie wstecz, niesankcjonowanie czynów popełnionych w pewnej jednostce czasu czy wreszcie nieobejmowanie zakresem normy prawnej zdarzeń mających miejsce przed jej wprowadzeniem. Tak co do zasady można określić istotę działania wspomnianej instytucji. Przykłady te, choć z rozmaitych gałęzi prawa, to odnoszą się do jednego niezwykle istotnego czynnika, jakim jest czas.

Prawo karne

Nieretroakcja w prawie karnym skupia się przede wszystkim na niemożności sankcjonowania czynu, który w chwili jego popełnienia nie był przestępstwem. W praktyce oznacza to, że nie można karać za coś, co czynem zabronionym w danej chwili nie było. Choć zabieg ten tłumaczyć można na wiele sposobów, a jednym z nich jest chociażby funkcja gwarancyjna prawa karnego, to w mojej ocenie bez względu na obraną drogę u podstaw należy położyć czas, bez którego nie można by mówić o retroakcji jako zdarzeniu odnoszącym się do przeszłości, a występującym w przyszłości.

Prawo cywilne

O ile w przypadku prawa karnego względy gwarancyjne zdają się wysuwać na czoło, o tyle w przypadku prawa cywilnego sprawę tą należy potraktować nieco inaczej. O nieretroakcji w prawie cywilnym traktuje art. 3 KC, który brzmi: „Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu”. Zapis ten choć krótki, to wymaga pewnego sprecyzowania. Ustawodawca w przepisie tym przyjmuje swoiste założenie nieretroakcji, niedziałania wstecz ustawy, czyniąc dwa wyłączenia w tym zakresie. Pierwsze z nich odnosi się do brzmienia ustawy, a zatem jednoznacznie sformułowanych jednostek redakcyjnych, które wprost określać będą, że ustawa ma wywierać wpływ na zdarzenia przeszłe. Drugie odnosi się celu, czyli pewnego teleologicznego założenia, które przyświecało ukształtowaniu danej sytuacji przeszłej w sposób określony w ustawie wprowadzanej X lat później.

Podsumowanie

Nieretroakcja to instytucja, która wprowadzona została do polskiego porządku prawnego z rozmaitych przyczyn, u podstaw których leży czas. Pamiętajmy, że założeń, wyjaśnień i sporów w dziedzinie tej jest wiele, a artykuł ten stanowi jedynie zasygnalizowanie problemu.

Komentarze